“Liefde gaf U duizend namen”
Deze beginregel van het lied ter ere van ‘Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen’ lijkt een goed motto om enkele gedachten te wijden aan de Litanie van Loreto. (Loreto is een bedevaartplaats in Italië waar het heilig Huis van Maria wordt vereerd; thans een gedachtenis op 10 december). Die litanie biedt namelijk een hele opsomming van eretitels rond Maria, ingegeven vanuit de mariale dogma’s en een gezonde devotie.
We kennen verscheidene litanieën in het kerkelijk leven. De litanie van Alle Heiligen heeft zelfs een plaats in de liturgie van de H. Mis. Maar ook de Marialitanie geldt als heel bekend, zij het dan buiten de H. Mis om. Bij het bidden van de Rozenkrans en bij processies in bedevaartplaatsen heeft deze tekst een eigen plaats, in het Latijn of in de volkstaal. Het is waarschijnlijk dat velen ook de bewerking ervan, ‘Hoor ons roepen, o Moeder van God’, nog heel goed kennen.
De tekst is al eeuwenoud. In eerste instantie werd die vastgelegd in het jaar 1601 door paus Clemens VIII; latere pausen voegden er eretitels aan toe, op grond van de afkondiging van een Mariadogma, of in verband met verworvenheden vanuit het denken over de Kerk en de taken van de christenheid. Onlangs berichtte Samen Kerk over het feit dat paus Franciscus zelfs drie nieuwe aanroepingen tegelijk toevoegde en daarmee het totaal aantal op 54 bracht.
Als het om de structuur van de litanie gaat, blijkt dat de aanroepingen rond ‘Moeder’, ‘Maagd’ en ‘Koningin’ het hoofdbestanddeel vormen. Vooral deze trits maakt van de litanie een geordend en overzichtelijk geheel. Prachtige eigenschappen en deugden omlijsten Maria als Moeder van God en altijd Maagd (de oudste geloofswaarheden over Haar) en als de voltooide en verheerlijkte Gezellin van de Verlosser, de Koningin aan Wie God al Zijn gaven heeft geschonken en al Zijn beloften heeft vervuld. In deze laatste titel zijn de dogma’s van de Onbevlekte Ontvangenis en van de lichamelijke Tenhemelopneming ingesloten.
Maar ook de voorsprekende houding van Maria ten opzichte van de Kerk en van de mensen die Haar hulp nodig hebben, is aanwezig. Zij heeft een band met zieken, zondaars, migranten, bedroefden en christengelovigen. Juist deze titels liggen hier en daar aan de basis van Haar verering in diverse bedevaartplaatsen: ‘Heil van de zieken’ in Lourdes, ‘Troosteres van de bedroefden’ in Luxemburg en Kevelaer, ‘Hulp van de Christenen’ in Turijn, etc.
Een aparte vermelding mag er wel zijn voor de ietwat symbolische en poëtische formuleringen. Vooral om deze 13 aanroepingen tot Maria is gekozen voor de titel van deze bijdrage. De liefde van de gelovigen gaf aan Haar al deze lieve namen. Haar eigenschappen worden op een diepzinnige manier geduid. Zij is ‘spiegel’, ‘zetel’, ‘oorzaak’, ‘vat’, ‘roos’, ‘toren’, ‘huis’, ‘ark’, ‘deur’, ‘ster’. (In het westwerk van de parochiekerk van Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart te Heemstede zijn twaalf van deze titels in de gebrandschilderde ramen uitgebeeld; alleen ‘Oorzaak van onze blijdschap’ ontbreekt). Vaak ligt hieraan een Bijbelse of oud-christelijke samenhang ten grondslag. Niet altijd is die even bekend; soms is er zelfs sprake van een misverstand. In het verleden heette een katholieke schaakvereniging wel eens ‘De ivoren toren’, met een verwijzing naar het gelijknamige schaakstuk; de beide torens van de parochiekerk van Maria van Jesse te Delft dragen de bijnamen van ‘Toren van David’ en ‘Ivoren toren’. Maar deze beide aanroepingen zijn in werkelijkheid afkomstig uit het boek Hooglied en vormen aldaar een groot compliment aan de sierlijke hals van de bruid (Hoogl. 4, 4; 7, 5). En dat is echt een heel andere context!
Overigens: onze bisschop Johannes heeft in het afgelopen jaar via Kathedraal-TV een aantal gedegen colleges over Mariologie verzorgd en daarbij ook uitdrukkelijk aan deze reeks aanroepingen uit de litanie aandacht besteed. De kans bestaat dat deze uitzendingen nog wel via internet opnieuw te bekijken zijn. En hij was niet de eerste. Bisschop Johannes van Dodewaard, bisschop van Haarlem van 1960 tot 1966, heeft destijds een boek geschreven, genaamd: ‘Maria’s eretitels’. Dat is inmiddels bewerkt en heruitgegeven onder de titel ‘Onder uw bescherming’, bij uitgeverij Adveniat.
Hopelijk hebt u via deze bijdrage inspiratie gevonden om, misschien weer eens opnieuw of voor het eerst, naar de litanie van Loreto te kijken. Die blijft een monument van devotie tot Maria. In onze liefde tot Haar hebben we Haar al die namen gegeven. Liefde gaf U duizend namen; in elk geval de (nu) 54 van de litanie.
Pastoor Guus Hendriks
Afbeelding: Montage of five stained-glass windows in the east crypt of the Basilica of Our Lady in Maastricht, Netherlands. These windows of 1987 by Daan Wildschut depict titles of the Virgin Mary from the Loreto Litany. From left to right: “House of gold”, “Star of the sea”, “Morning star”, “Mystical rose” and “Queen of peace”.